Το κύμα (Die Welle): Το αληθινό πείραμα

Το Κύμα (Die Welle), είναι μια ταινία η κινηματογραφική μεταφορά ενός πραγματικού πειράματος που έγινε από έναν δάσκαλο σε Αμερικάνικο σχολείο. Ο δάσκαλος μη έχοντας τρόπο να πείσει τους μαθητές του ότι ο φασισμός «δεν είναι κάτι που έγινε αλλού, από άλλους» αλλά αναδύθηκε από καθημερινούς ανθρώπους χωρίς να έχουν αντίληψη σε τι ήταν αυτό που συμμετείχαν, προχώρησε σε αυτό το βιωματικό πείραμα. Παρουσίασε την (φανταστική) ύπαρξη μιας νέας και ελπιδοφόρας οργάνωσης, τους έπεισε για τη σκοπιμότητα της και μετέτρεψε τους μαθητές σε μέλη αυτής της οργάνωσης η οποία διέθετε όλα τα χαρακτηριστικά μιας …»υγιειούς» φασιστικής οργάνωσης. Ο δάσκαλος χρειάστηκε μόλις μία εβδομάδα για να αρχίσει να γιγαντώνεται -σε επίπεδο σχολείου πλέον- η οργάνωση, οπότε και διέκοψε το πείραμα. Τις παρατηρήσεις του τις κατέγραψε σε ημερολόγιο το οποίο δεν δημοσιεύθηκε παρά 10 χρόνια αργότερα από το πείραμα.
Το 1988, το περιοδικό ΑΝΤΙ δημοσίευσε σχετικό άρθρο το οποίο και παρατίθεται:

Ο ΚΡΥΜΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΥΦΕΡΠΩΝ ΝΑΖΙΣΜΟΣ
του Νίκου Ράπτη – περιοδικό ΑΝΤΙ 1988

Στις  30.8.88 η ΕΤ2, στη νέα τηλεοπτική σειρά «Μετά το σχολείο»,  έδειξε μια ταινία με τίτλο «Η πάλη των τάξεων».

Η υπόθεση της τηλεταινίας (σύμφωνα με τη «Ραδιοτηλεόραση») είναι τοποθετημένη στη σύγχρονη αμερικάνικη κοινωνία, όπου οι μαθητές της μεσαίας τάξης έχουν να αντιμετωπίσουν κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις.

Ο κ. Μόλνερ, ένας από τους καθηγητές του σχολείου …βάζει (τους μαθητές) να παίξουν ένα… «παιχνίδι», που πρόκειται να διαρκέσει ένα μήνα. Τους χωρίζει τυχαία –ασχέτως με την κοινωνική τους τάξη- σε 3 ομάδες… Η «μπλε» ομάδα, αντιπροσωπεύει την ανώτερη τάξη, η «πράσινη» τη μεσαία και η  «πορτοκαλί» την κατώτερη.

Η καθεμιά ομάδα πρέπει να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τα πρότυπα του καινούριου ρόλου της, αλλιώς υπόκειται σε περιορισμούς και κυρώσεις… όπως περνούν οι μέρες το παιχνίδι παύει σιγά σιγά να είναι παιχνίδι. Η διαφορά των τάξεων γίνεται έντονη και η συμπεριφορά των μαθητών σχεδόν βίαιη.

Βέβαια μέσα στο φιλμάκι έχει μπει και το «απαραίτητο» μαθητικό ρομαντζάκι και «μέσα από την εμπειρία τα παιδιά συνειδητοποιούν πλήρως (σ.σ. πάντα κατά τη  «Ραδιοτηλεόραση» τις τεράστιες κοινωνικές αναστατώσεις που είχαν ζήσει οι προηγούμενες γενιές και πόσα μένουν ακόμη να γίνουν για να πάψουν να υπάρχουν οι κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις». Και τα παιδιά ζήσανε καλά και ‘μεις καλύτερα.

Γιατί όμως να ασχοληθεί κανείς με μια μυθιστοριούλα γυμνασιακού επιπέδου; Γιατί φαίνεται ότι αυτή βασίστηκε σε μια πραγματική ιστορία, που ξεκίνησε εδώ και 20 χρόνια, περίπου, και την οποία οι πρωταγωνιστές της την κράτησαν μυστική για περισσότερα από δέκα χρόνια.

Η πραγματική αυτή ιστορία διαδραματίστηκε σε ένα γυμνάσιο της Καληφόρνιας, τον Απρίλιο του 1969. Πρωταγωνιστές: ο Ρον Τζόουνς, καθηγητής της Ιστορίας και πάνω από διακόσιοι μαθητές του ίδιου γυμνασίου.

Ο Τζόουνς δίδασκε παγκόσμια Ιστορία στις μεσαίες τάξεις του γυμνασίου. Όταν η διδασκαλία έφτασε στην περίοδο της ναζιστικής Γερμανίας, μέσα στη τάξη τέθηκε το ερώτημα: «πως μπορεί ο γερμανικός λαός να ισχυρίζεται ότι είχε άγνοια για την εξόντωση των Εβραίων;».

Ο Τζόουνς ομολογεί ότι δεν ήξερε να απαντήσει στην απορία των μαθητών του. Αποφάσισε όμως να κάνει ένα πείραμα στην τάξη πάνω στο θέμα αυτό. Το πείραμα κράτησε πέντε μέρες.

• Τη Δευτέρα ο Τζόουνς ξεκίνησε εισάγοντας τους 30 μαθητές της τάξης του στην έννοια της πειθαρχίας, το κύριο χαρακτηριστικό του ναζισμού. Έτσι ξεκίνησε ή μάλλον διέταξε (όπως λέει ο ίδιος) να υιοθετήσουν οι μαθητές μια «στάση προσοχής», όταν κάθονται στα θρανία (γόνατα σε ορθή γωνία, ίσια ράχοκοκαλιά, κλπ). Οι μαθητές όχι μόνο δέχτηκαν να κάθονται προσοχή, αλλά μετά από μια μικρή εξάσκηση κατόρθωσαν να μπαίνουν από το διάδρομο στην τάξη και να κάθονται σε στάση προσοχής στα θρανία μέσα σε 5 δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια ο Τζόουνς επέβαλε και άλλα στοιχεία πειθαρχίας, πχ απαίτησε οι μαθητές να απαντούν στις ερωτήσεις του με τρεις λέξεις το πολύ! Με έκπληξη ο Τζόουνς διαπίστωσε ότι, παρ’ όλο που η συμπεριφορά του ήταν δικτατορική, οι μαθητές όχι μόνο υπάκουαν αλλά άρχισαν να συμμετέχουν πιο έντονα στο μάθημα απ’ ότι πριν από το πείραμα.
• Την Τρίτη (δεύτερη μέρα του πειράματος), όταν ο Τζόουνς μπήκε στην τάξη, όλοι οι μαθητές ήταν καθισμένοι στη γνωστή στάση προσοχής χωρίς να τους έχει δώσει κανείς εντολή! Τη μέρα αυτή ο Τζόουνς ανέλυσε στην τάξη τα «οφέλη» που προκύπτουν από την ομαδική συμπεριφορά των ατόμων μέσα στην κοινότητα και διέταξε τους μαθητές να φωνάζουν το σύνθημα «Δύναμη μέσα από την κονότητα», πράγμα που οι μαθητές έκαναν πάλι με μεγάλο ενθουσιασμό.

Προς το τέλος του μαθήματος ο Τζόουνς, χωρίς να το καλοσκεφθεί (όπως λέει ο ίδιος), δημιούργησε και ένα τρόπο χαιρετισμού ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας. Ο τρόπος του χαιρετισμού φαίνεται στο σκίτσο που συνοδεύει αυτό το κείμενο. Το χαιρετισμό αυτό τον ονόμασαν χαιρετισμό του «τρίτου κύματος»*.

• Την Τετάρτη ο Τζόουνς αποφασίζει να εκδώσει «ταυτότητες μέλους» για όσους μαθητές ήθελαν να συνεχίσουν το πείραμα. Ούτε ένας μαθητής δεν θέλησε να αποχωρήσει από το πείραμα.

Όταν μοίραζε τις ταυτότητες ο Τζόουνς σημάδεψε τρεις από αυτές με ένα κόκκινο Χ και είπε στους αντίστοιχους μαθητές που τις πήραν ότι αυτοί οι τρεις έχουν ειδική αποστολή «να αναφέρουν (στον Τζόουνς) τους μαθητές που δεν συνεμορφούντο προς τας υποδείξεις».

Στο σημείο αυτό ο Τζόουνς άρχισε να ανησυχεί, γιατί ενώ είχε αναθέσει μόνο σε τρεις να κάνουν τον χαφιές, περίπου 20 μαθητές(!) με δική τους πρωτοβουλία άρχισαν να «καρφώνουν» τους συμμαθητές τους για παράβαση των κανόνων. Ακόμα οι μαθητές έπαιρναν δικές τους πρωτοβουλίες για να αυξήσουν την ισχύ των κανόνων. Έτσι, ο Ρόμπερτ, ένα από τα πιο μεγαλόσωμα μέσα στην τάξη και από τους τελευταίους μαθητές σε απόδοση στα μαθήματα, ζήτησε από τον Τζόουνς να του επιτρέψει να γίνει ο σωματοφύλακας του (!). όταν ο Τζόουνς τον δέχτηκε ο Ρόμπερτ, που ήταν «αθέατος» ως μαθητής, μέχρι τότε, άρχισε να περπατάει καμαρωτός δίπλα στο δάσκαλο και να χαιρετάει τους πάντες με το χαιρετισμό του «τρίτου κύματος».

Από τους 30 μαθητές στην τάξη μόνο τρία κορίτσια που ήταν και οι καλύτερες μαθήτριες της τάξης, δεν συμμετείχαν ολόψυχα στην «κοινότητα», αλλά έπαιρναν μέρος στις διάφορες δραστηριότητες σχεδόν μηχανικά. Όπως λέει τώρα ο Τζόουνς, οι άριστες αυτές μαθήτριες φαίνονταν «σαν πνευματικά καθυστερημένες» μέσα στην στρατιωτική ατμόσφαιρα της «κοινότητας».

• Την Πέμπτη ο Τζόουνς κατάλαβε ότι τα πράγματα είχαν αγριέψει. Όχι μόνο οι μαθητές είχαν γίνει ναζιστόμουτρα, αλλά, όπως ομολογεί, και στον ίδιο είχε αρχίσει να αρέσει ο ρόλος του δικτάτορα! Προσπαθώντας να βρει τρόπο να κλείσει το πείραμα ο Τζόουνς είπε στους μαθητές ότι το πείραμα δεν ήταν πείραμα αλλά πραγματικά είχαν δημιουργηθεί σε όλα τα γυμνάσια της Αμερικής «κοινότητες» σαν τη δικιά τους, που σκόπός τους ήταν να αλλάξουν το πολιτικό καθεστώς της Αμερικής. Ανακοίνωσε δε, ότι την επόμενη μέρα (την Παρασκευή) θα γινόταν μεγάλη «συγκέντρωση» στο αμφιθέατρο του σχολείου, στην διάρκεια της οποίας κάποιος νέος υποψήφιος πρόεδρος της Αμερικής θα ανακοίνωνε τη δημιουργία του «τρίτου κύματος».

Μάλιστα, για να γίνει πιο πιστευτός, διέταξε να απομακρυνθούν από την τάξη οι τρεις μαθήτριες που αντιδρούσαν στο «τρίτο κύμα» και να κλειστούν στη βιβλιοθήκη του σχολείου υπό φρούρηση. Και ενώ ο Τζόουνς περίμενε ότι κάποιοι μαθητές θα βάζανε τα γέλια, όχι μόνο δεν έγινε κάτι τέτοιο, αλλά οι μαθητές άρχισαν να φωνάζουν ενθουσιασμένοι.

Τέλος ο Τζόουνς ανακοίνωσε ότι στη μεγάλη «συγκέντρωση» θα ήταν μόνο μέλη του «τρίτου κύματος» (που ήδη είχαν γίνει πάνω από 200 με εγγραφές και από άλλες τάξεις) εκτός  από τα τρία κορίτσια. Επίσης είπε στους μαθητές να μην πουν σε κανένα για τη μεγάλη «συγκέντρωση».

• Την Παρασκευή (τελευταία μέρα) το αμφιθέατρο γέμισε με τα 200 μέλη και με λάβαρα που είχαν φτιάξει τα ίδια τα μέλη του «τρίτου κύματος». Στη σκηνή της αίθουσας είχε τοποθετηθεί μια τηλεόραση από την οποία υποτίθεται θα μιλούσε ο «αρχηγός».

Αφού χαιρέτισε τη συγκέντρωση ο Τζόουνς και αντιχαιρετήθηκε  από περισσότερα από διακόσια μανιασμένα χέρια των μελών, έσβησε τα φώτα και άναψε την τηλεόραση στην οποία φάνηκε μόνο το σήμα του σταθμού. Οι μαθητές μέσα σε νεκρική σιγή περίμεναν να φανεί ο αρχηγός. Όμως στην οθόνη υπήρχε μόνο το σήμα του σταθμού. Αυτό κράτησε δυο ολόκληρα λεπτά. Και τότε κάποιος μαθητής φώναξε: «δεν υπάρχει αρχηγός, έτσι δεν είναι;». Τότε ο Τζόουνς άναψε τα φώτα και, σιγά σιγά, άρχισε να μιλάει στους μαθητές. Αφού τους διαβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει αρχηγός ούτε «τρίτο κύμα» είπε: «δεν είσαστε καλύτεροι από τους ναζί που μελετάμε. Νομίζετε ότι είσαστε οι εκλεκτοί… αφήστε με να σας δείξω ποιο θα ήταν το μέλλον σας».

Στη συνέχεια, ο Τζόουνς ξανάσβησε τα φώτα και πρόβαλε ένα ντοκυμανταίρ με τη μεγάλη συγκέντρωση του Χίτλερ στη Νυρεμβέργη, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, κλπ. Αφού τέλειωσε το φιλμ ο Τζόουνς ανέλυσε το πείραμα το φιλμ και κατέληξε με τα παρακάτω λόγια:

«είδαμε ότι ο φασισμός δεν είναι κάτι που έκαναν αυτοί οι άλλοι άνθρωποι. είναι παρών εδώ. Μέσα σε αυτή την αίθουσα… και εάν η αναπαραγωγή της φασιστικής νοοτροπίας (που κάναμε) είναι πλήρης, τότε ούτε ένας από σας δεν θα παραδεχθεί ποτέ ΄τοι ήταν παρών στην τελική αυτή «συγκέντρωση» του «τρίτου κύματος». Όπως και οι Γερμανοί, δε θα μπορέσετε ποτέ να παραδεχθείτε ότι πήγατε τόσο μακριά».

Όπως κι έγινε. Ο Τζόουνς εδίδαξε στο γυμνάσιο αυτό της Καλιφόρνιας για τέσσερα χρόνια ακόμη. Μέσα σε αυτά τα χρόνια κανένας μαθητής δεν παραδεχόταν ότι έλαβε μέρος στη μεγάλη συγκέντρωση του τρίτου κύματος.

Ο ίδιος ο Τζόουνς κράτησε το μυστικό του πειράματος για πάνω από δέκα χρόνια. Πρωτοδημοσίευσε όλα αυτά μόλις το 1980.

*Γιατί το σχήμα της παλάμης έδινε την εντύπωση της κορυφής των κυμάτων της θάλασσας και γιατί το τρίτο κύμα σε μια σειρά κυμάτων είναι το ισχυρότερο.